آیا متخصصان و نخبگان اصول فقه، راه توسعه این دانش ارزشمند و فخیم را هموار می‌کنند و با توسعه و بازتنظیم ساختار آن، ظرفیت گسترش محتوا و مسائل آن را فراهم می‌کنند، یا ساختارهای کم‌وبیش رایج را چونان مناسک شرعی، «توقیف»ی می‌بینند و حفظ و تکرار آن را وظیفه‌ای علمی و دینی؟

بی‌شک هر علمی در تاریخ خود تحولاتی را در مسیر پیشرفت، رشد و تکامل علم داشته است. پیشرفت در مسائل و موضوعات یک علم و توسعه و تکامل آن، موجب می‌شود ساختار و نظام طبقه‌بندی اطلاعات آن علم نیز دچار تحولاتی شود؛ زیرا برخی مسائل و موضوعات جدید که در طول زمان به مسائل و موضوعات علم افزوده می‌شود، ممکن است در ساختار قدیمی علم جایگاه مشخصی نداشته باشد؛ بنابراین بر اساس رشد و تکامل علم، در ساختار و طبقه‌بندی مسائل یک علم نیز باید بازنگری‌هایی صورت پذیرد. نکته‌ی اساسی در بازنگری‌ها و ارائه ساختار برای یک علم، این است که بتواند تصویری روشن از مسائل و جایگاه آن‌ها در ذهن مخاطب علم قرار دهد.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا اسلامی، از پژوهشگران صاحب‌نام در فقه و اصول و عضو هیات علمی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ضمن بیان نکاتی در خصوص نوسازی و متحول کردن علم اصول فقه، از توجه به تفاوت بین آموزش و پژوهش و نیز بایسته‌های متن درسی معیار، می‌نویسد:

به باور حجت‌الاسلام‌والمسلمین حمید درایتی، تحوّل در متون آموزشی اگرچه امری لازم است، لکن وقتی داعیه‌داران تحوّل، هنوز متنی را به عنوان جایگزین کتب فعلی به نگارش درنیاورده‌اند، هم صحبت از تحوّل بی‌فایده است و هم نمی‌توان نسبت به برتری یا کاستی متون جایگزین نسبت به متون فعلی، به درستی قضاوت کرد. به نظر ایشان، راه حلّ مطلوب در شرایط فعلی، چیز دیگری است.

شبکه اجتهاد: حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی اسکندری، استاد قدیمی سطوح عالی حوزه علمیه مشهد، چند سالی است به تدریس خارج فقه نیز می‏‌پردازد. سال‏‌ها حضور در درس اصول و فقه مرحوم آیت‌الله فلسفی و ارادت دیرینه به مرحوم سیّد محمود مجتهدی در کنار تبحّر در تاریخ و ادبیّات، وی را به فقه پژوهی ذوالفنون بدل کرده است. او اگرچه از ترویج کنندگان مکتب آیت‌الله سیستانی و شهید صدر است، لکن با تغییر کتب درسی و کاهش حجم مباحث اصول، چندان موافق نیست. مدیر مرکز فقهی ائمّه اطهار (ع) مشهد، تمام مباحث ساختار فعلی اصول فقه را دارای ثمره می‏‌داند.

سید صمصام الدین قوامی، از سال‌ها پیش که در درس خارج آیت‌الله فاضل لنکرانی شرکت می‌کرد، حذف مباحث بی‌ثمر از دانش اصول را پیگیری می‌نمود. رئیس مرکز تخصّصی مدیریت، امروز نیز که خود بر کرسی تدریس خارج نشسته است، آرزوی پالایش اصول فقه و حذف مباحث بی‌ثمر را دارد. به باور مدرس خارج فقه مدیریّت اسلامی، حذف مباحث بی‌ثمر از دانش اصول، مطالبه قدیمی مراجع و اساتید حوزه بوده است.

بحث از ثمره داشتن یا نداشتن مسائل اصولی از گذشته در میان اصولیان مطرح بوده است و بزرگانی در طول تاریخ علم اصول نسبت به طرح برخی مسائل اصولی خرده گرفته‌اند که این مسائل بی‌ثمر بوده و نباید وقت طلاب را نسبت به آموزش آنها تلف کرد.

تحول در هر عرصه و جامعه‌ای لازم است البته در جامعه‌ای که دنبال کمال و تعالی است؛ و الا جامعه‌ای که به حداقل‌ها اکتفا دارد و نظری به پیشرفت و توسعه ندارد کمالش را در همین وضع موجود می‌داند. جامعه حوزوی نیز برای تکامل و تعالی خود نیازمند تغییر و تحول است. آن‌هم در ساحتی […]

بحثی در فلسفه اصول مطرح است با عنوان ساختار دانش اصول که درباره چگونگی سازمان‌دادن و تبویب مباحث و مسائل آن دانش بحث می‌کند. ازآنجاکه ساختار دانش یکی از ارکان تکون‌بخش و هویت‌بخش هر دانشی است، این بحث اهمیت به‌سزایی دارد. ساختار دانش، به تعبیر فلسفی، یکی از علل اربعه تکون و هویت‌یابی دانش است؛ یعنی علت صوری دانش به شمار می‌آید و مراد ما از ساختار در اینجا همان ساختار صوری است. فهم و شناخت، ارزیابی و تحلیل بسیاری از مباحثی که مانند ساختارپژوهی جزء مسائلی هستند که به دانش هویت می‌دهند، به میزان زیادی درگرو فهم ساختار آن دانش هستند.

بحث از کارآمدی ساختار فعلی دانش اصول فقه، چندی است که به بحث روزانه حوزویان تبدیل شده است. برخی ساختار فعلی را کارآمدترین ساختار می‌دانند و پاره‌ای نیز چاره را در تحوّل می‌انگارند. گفتگوی «شبکه اجتهاد» با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر علیرضا پیروزمند، عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی قم در رابطه با تناسب ساختار فعلی دانش اصول فقه با نظام سازی فقهی است. اینکه آیا ساختار موجود می‌تواند به نظام سازی منجر شود یا خیر؟