طرحی نو دراندازیم! / رضا مختاری

اختصاصی شبکه اجتهاد:از آشنایی خودتان با مرحوم آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی بفرمایید. بنده در همایش­‌ها و جلسات مختلف خدمت ایشان رسیدم و از بیانات، افاضات و همچنین آثار قلمی آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی استفاده کردم. دو خاطره هم در همین زمینه دارم. یکی مربوط به حضور ایشان در کنگره خوانساری­‌ها (آقاجمال و آقاحسین خوانساری)۱ در مدرسه مهدی […]


از آشنایی خودتان با مرحوم آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی بفرمایید.

بنده در همایش­‌ها و جلسات مختلف خدمت ایشان رسیدم و از بیانات، افاضات و همچنین آثار قلمی آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی استفاده کردم. دو خاطره هم در همین زمینه دارم.

یکی مربوط به حضور ایشان در کنگره خوانساری­‌ها (آقاجمال و آقاحسین خوانساری)۱ در مدرسه مهدی خوانسار است که ایشان هم شرکت داشتند و در حاشیه جلسه، خاطراتی از مرحوم آقای بروجردی بیان می­‌کردند و معلوم بود که خیلی معتقد به روش و منش آیت­‌الله بروجردی (اعلی‌الله‌مقامه) هستند و خیلی تحت تأثیر ایشان بودند، هرچند از اساتید دیگر هم با احترام یاد می­‌کردند. من در کلام و رفتارشان بی‌­احترامی، کم‌احترامی و یا توهینی نسبت به سایر اساتید مشاهده نکردم و بلکه به همه به دیده احترام و تکریم نگاه می­‌کردند، حتی کسانی را که هم‌نظر با ایشان نبودند.

مورد دوم، مربوط به مقاله­‌ای با عنوان «طرحی نو در باب مرجعیت و تقلید» است که در سال ۷۳ ـ زمانی که هنوز مرحوم آیت­‌الله اراکی در قید حیات بودند ـ نوشتم و در شماره اول مجله «پیام حوزه» در بهار ۷۳ منتشر شد. بعد از چاپ مقاله­­، با وجود کمبود امکانات و وسایل ارتباط‌جمعی، آیت‌الله واعظ­زاده، به طریقی با بنده به‌صورت تلفنی ارتباط برقرار کردند و در محل قدیم «بوستان کتاب» قم با هم قرار ملاقات گذاشتیم. ایشان با یک نفر همراه که شاید راننده­‌شان بود، به بوستان کتاب تشریف آوردند و از مقاله بنده بسیار تقدیر و تمجید کردند و فرمودند که این مباحث علمی برای رفع نابسامانی­‌ها باید مطرح شود و گفتند که من هم مقاله­‌ای درباره «وجوهات شرعی و چگونگی مصرف خمس و چگونگی جمع­‌آوری و ما یتعلق به» نوشتم (یا خواهم نوشت) تا بعضی از نابسامانی­‌ها برطرف شود، آن مقاله بعدها در جلد اول «جمع پریشان»۲ نیز منتشر شد.

غرض این است که ایشان دغدغه چنین مسائلی را داشتند و در آن زمان در نوشتن این مباحث، برای طلبه­‌ها مشوق خوبی بودند؛ هرچند خودشان برخی از طرح­‌ها و پیشنهاداتی را هم که داشتند ننوشتند.

حقیقت این است که این سنخ مباحث باید به شکل علمی و فنی مطرح شود و کاستی­‌ها و عیب­‌های آن برطرف شود. امروزه ما باید قبل از شماتت دشمن، عیوب را برطرف نماییم و آن را به شکل علمی و مستدل حل کنیم؛ همچنان که بعد از وفات آیت­‌الله بروجردی (اعلی‌الله‌مقامه)، عده­‌ای مانند مرحوم آیت­‌الله شهید مطهری و مرحوم آقای طالقانی، مجموعه «مرجعیت و روحانیت»۳ شامل مقالاتی از علامه طباطبایی، شهید بهشتی، شهید مطهری و آقای طالقانی را منتشر کردند که کار بسیار ارزشمندی بود و هنوز هم کتاب مرجع در زمینه این مباحث است، ولی متأسفانه این‌گونه مسائل به شکل علمی و فنی چندان دوامی نیافت. خوب است که فضلا و اهل‌نظر درباره این مباحث، اظهارنظر کنند. به‌هرحال آنچه بنده از آیت‌الله محمد واعظ‌زاده خراسانی دیدم، اعتدال علمی و احترام به شخصیت­‌ها و اساتید بود.

 

 

پی‌نوشت‌ها

[۱]. برگزار شده در شهریور ۱۳۷۸.

[۲]. رضا مختاری، قم، دلیل‌ ما، ۱۳۸۲، ۶۴۸ص. این اثر حاوی ۳۵ مقاله در موضوعات متنوع و گوناگون علمی است. این کتاب در ده فصل به ضمیمه منابع تنظیم گردیده که به ترتیب درباره موضوعاتی چون حدیث و ناقلان آن، سند و مضمون حدیث، نقد ایرادهایی که بر علامه مجلسی وارد شده است، غنا و موسیقی از نگاه فقها، آموزش علم اصول و روش تدریس آن، ترتیب منطقی موضوعات و مسایل این علم، روحانیت و مرجعیت، تاریخ و تراجم، اشاره به سرگذشت بعضی از بزرگان شیعه، کتاب‌شناسی و نسخه‌‏شناسی، فهرست نسخه‏‌ها و آثار خطی، علم کلام، وقف‌نامه‏‌ها و موقوفات سخن رفته و در پایان فهرست منابع ذکر گردیده است.

[۳]. نشریافته در ۱۳۴۱ش. هدف مشترک نویسندگان کتاب این بود که با نگاهی دوباره به مفاهیمی چون مرجعیت و اجتهاد و با بهره‌گیری از ظرفیت های مذهب تشیع، الگویی نو برای اصلاح و تنظیم نهاد روحانیت شیعی و نقش آن در دنیای جدید عرضه کنند. نویسندگان مجموعه همگی دغدغه‌ای مشترک در سر داشته‌اند: «چگونه می‌توان روحانیت شیعه را برای مواجهه با جامعه جدید و پاسخ‌گویی به معضلات آن مجهز و مهیا کرد؟» از همین روی مقالات این کتاب را می‌توان از نخستین تلاش‌های نواندیشان دینی برای ایجاد اصلاحات اساسی در نهاد روحانیت دانست و همین امر کتاب مزبور را به اثری سخت پُراهمیت بدل کرده است.

اهم مباحث کتاب: اجتهاد و تقلید در شیعه، شرایط و وظایف مرجع، ولایت و زعامت، تقلید اعلم یا شورای فتوی و انتظارات مردم از مراجع، از جمله مقالات و نوشته‌های کتاب است. وفات آیت‌الله محمدحسین بروجردی که حدود ۱۷ سال رئیس بلامنازع حوزه علمیه بود، شرایط را برای طرح پرسش از کارکرد روحانیت و شرایط اصلاح آن مهیا کرده بود. مرحوم بروجردی بنابر منش سنتی خویش، نسبت به اصلاحات در حوزه‌های علمیه نظر مساعدی نداشت و از آنجا که جانشینی درخور و مقتدر برای او وجود نداشت، نواندیشان حوزوی فرصت را برای طرح دغدغه‌های اصلاح‌طلبانه خود مناسب یافتند.