جُستارهایی در باب برخی آثار آیت‌الله محمد واعظزاده خراسانی / علی صدرایی خویی
اختصاصی شبکه اجتهاد:نگاهی اجمالی به برخی آثار و فعالیت‌های مرحوم واعظزاده خراسانی (ره)
جُستار اول
آشنایی نگارنده با نام استاد واعظزاده به سال ۱۳۶۱ش بازمی‌گردد. در آن ایام کتاب «یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری»۱ منتشر شده بود که در آن مقالاتی از استادان و دوستان شهید مطهری و شخصیت‌های دیگر، درباره وی بود.
این کتاب از آثار مهمی است که گرایش و نگرش شخصیت‌های مهم و سمت‌وسوی جامعه انقلابی ایران در آن دوره را برای خوانندگان امروزی و آیندگان ترسیم می‌کند. ازاین‌رو بی‌مناسبت نیست که به مناسبت یاد استاد واعظزاده فهرستی از آن مجموعه را از نظر بگذرانیم:
۱. پیام و متن سخنرانی امام‌خمینی(ره) به مناسبت شهادت استاد مطهری، ص۳؛
۲. پیام حضرت آیت‌الله‌العظمی منتظری، ص۱۲؛
۳. پیام حضرت آیت‌الله طالقانی، ص۱۴؛
۴. پیام شورای انقلاب اسلامی ایران، ص۱۶؛
۵. پیام دولت موقت جمهوری اسلامی ایران، ص۱۸؛
۶. پیام یاسر عرفات، ص۲۰؛
۷. پیام سرهنگ معمر القذافی، ص۲۲؛
۸. پیام جبهه آزادی‌بخش مورو، ص۲۳؛
۹. پیام حرکت اسلامی افغانستان، ص۲۶؛
۱۰. پیام امام خمینی به مناسبت اولین سالگرد شهادت استاد مطهری، ص۲۸؛
۱۱. مقاله اول: معراجُ السالکین و صلوه العارفین، امام‌خمینی، ص۳۱؛
۱۲. مقاله دوم: حیات پس از مرگ، علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، ص۱۰۷؛
۱۳. مقاله سوم: حکیم فرزانه، حسینعلی منتظری، ص۱۷۱؛
۱۴. مقاله چهارم: وجود و ماهیت در فلسفه ابنسینا، مهدی حائری یزدی، ص۱۷۷؛
۱۵. مقاله پنجم: رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولی‌الألباب، سید محمدحسین حسینی تهرانی، ص۱۹۳؛
۱۶. مقاله ششم: رساله قضا و قدر، محمد دهدار، حسن حسن‌زاده‌آملی، ص۲۵۹؛
۱۷. مقاله هفتم: تعریف فرهنگ و مقدمه‌ای بر شناخت فرهنگ اسلامی، محمدتقی جعفری، ص۲۹۹؛
۱۸. مقاله هشتم: سیری در زندگی علمی و انقلابی استاد شهید مرتضی مطهری، محمد واعظزادهخراسانی، ص۳۱۹؛
۱۹. مقاله نهم: جاودانگی و اخلاق، مرتضی مطهری، ص۳۸۳؛
۲۰. فهرست آثار استاد شهید مرتضی مطهری، ص۴۳۳؛
چنانکه ملاحظه فرمودید، مقاله هشتم در این یادنامه، به قلم استاد واعظزاده خراسانی است. این مقاله، ویرایش و بازنگری یک سخنرانی است که استاد واعظزاده سال ۱۳۵۹ش در مراسم چهلم شهادت استاد مطهری در مشهدمقدس، ایراد نمود و امروزه بعد از گذشت ۳۷ سال، حاوی نکات ارزشمند و مهمی در تاریخ حوزه علمیه مشهد و قم است.
در همان زمان، چندین‌بار توفیق مطالعه این یادنامه نصیب بنده گردید و در هنگام مطالعه آن، یادداشت‌هایی نوشته می‌شد؛ از جمله این یادداشت که در آغاز آن ثبت شده است:
این مقاله علاوه بر نکات بسیار جالب راجع به زندگی شهید مطهری، دارای نکات ارزنده درباره حوزه علمیه قم، زندگی مؤسسان آن و طرز تفکر آنان است. این جنبه مقاله از جنبه اولی کتاب به‌مراتب بااهمیت‌تر است؛ چون نظیر این مطالب در سایر کتاب‌ها کمتر یافت می‌شود.
جُستار دوم
گفتار دوم مربوط به کنگره محققان خوانساری است. این کنگره سه‌روزه در اصفهان و خوانسار برگزار شد. سومین روز آن در شهر خوانسار و در حوزه علمیه ولی‌عصر(عج)، در اول مهر ۱۳۷۸ برگزار شد. این جلسه با شرکت آیات عظام جوادی‌آملی و مکارم‌شیرازی، حجج اسلام علی دوانی، مدیر شانه‌چی(۱۳۰۶-۱۳۸۱ش)، سید احمد حسینی اشکوری، نجومی کرمانشاهی، دکتر عطاءالله مهاجرانی (وزیر ارشاد اسلامی) و… برگزار شد.
اولین سخنران جلسه بعدازظهر حضرت آیت‌الله واعظزادهخراسانی و موضوع سخنرانی ایشان، اجازه مجلسی اول به مجلسی دوم بود.
ایشان در آنجا فرمودند:
به نظر می‌رسد این اجازه‌نامه، همان اجازه‌نامه مجلسی اول به آقاحسین خوانساری باشد که در یادنامه کنگره شیخ طوسی به چاپ رسیده است. اجازه مجلسی اول به مجلسی دوم در بحارالأنوار نیامده است. این اجازه‌نامه دارای چند امتیاز است:
۱. به کلیه مصنفات مسلمین طریق است؛
۲. مجیز تصریح می‌کند که چهل طریق تا شیخ طوسی بیان نموده و کتب اربعه، نیاز به طریق روایی ندارد؛ چون وی با توجه دیدگاه اخباری‌گری، کتب اربعه را قطعی می‌دانست.
سپس فرمودند اجازات مفصله شیعه عبارت است از:
۱. اجازه علامه حلی به بنی‌زهره؛
۲. اجازه ابن‌طاووس؛
۳. اجازه شهید ثانی به دو فرزندش.
همچنین فرمودند که خود ایشان (آیت‌الله واعظزادهخراسانی) از شیخ آقابزرگ، علامه سمنانی، آیت‌الله بروجردی و دیگران، اجازه نقل روایت دارند.
استاد واعظزاده، این اجازه را تحقیق و تصحیح نموده و در سال ۱۳۵۱ش در کتاب «الذکری الالفیه للشیخ طوسی»۲، صفحات ۹۳-۱۴۰ چاپ شده است.
شایان ذکر است که ایشان این اجازه را از روی نسخه شماره ۱۰۱۰ کتابخانه ملک تصحیح نمودند و بعد از انتشار، چهار نسخه دیگر از آن، با مشخصات زیر، شناسایی شده است:
۱. تهران، مجلس سنا: ۲۳۰، به خط مجیز (محمدتقی‌بن مقصودعلی مجلسی)، تاریخ تحریر جمادی‌الثانی ۱۰۶۸ق، ۲۱ برگ، ۱۵ سطر، (فهرست نسخه‌های خطی مجلس سنا: ۱/ ۱۱۴).
۲. قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی: ۵۸۸، کاتب: محمدبدیع بن حیدر علی، تاریخ تحریر ۲۳ شوال ۱۰۹۵ق. (فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرعشی: ۲/ ۱۸۱).
۳. تهران، کتابخانه ملی تهران: ۱۳۹۰/ع، بدون نام کاتب، تاریخ تحریر ۱۲۵۴ق (فهرست نسخه‌های خطی ملی تهران: ۹/ ۴۰۷).
۴. قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی: ۸۱۶۰، بدون نام کاتب، بدون تاریخ کتابت. (فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرعشی: ۲۱/ ۱۴۶).
۵. تهران، ملک: ۱۰۱۰، (همان نسخه‌ای که استاد واعظزاده از روی آن تصحیح نمودند)، بدون نام کاتب، بدون تاریخ کتابت. (فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه ملک تهران: ۱/ ۲۹).
جُستار سوم
استاد واعظزاده، سردبیری کنگره شیخ طوسی در سال ۱۳۴۸ش را بر عهده داشتند. این کنگره از ۲۸ اسفند ۱۳۴۸ش تا سوم فروردین ۱۳۴۹ش در مشهد برگزار شد. گزارش این کنگره، یادداشت خواندنی و مهمی است که استاد واعظزاده به‌صورت مفصل آن را نوشته و در آن ایده اصلی این کنگره را از شیخ آقابزرگ تهرانی (۱۲۵۴-۱۳۴۸ش) دانسته است. این گزارش احاطه استاد به تاریخ علوم اسلامی و آشنایی ایشان با شخصیت‌های مهم جهان اسلام را نمایان می‌سازد.
جُستار چهارم
و فرجام این نوشتار، یادداشتی است که در روز درگذشت ایشان برای ثبت تاریخ وفات ایشان در «وفیاتُ المعاصرین» ثبت گردید:
درگذشت حضرت آیت‌الله واعظزادهخراسانی در مشهد در روز یک‌شنبه ۲۸ آذر ۱۳۹۵ش برابر با ۱۹ ربیع‌الاول ۱۴۳۸ق برابر ۱۹ دسامبر ۲۰۱۶م. ایشان در سال ۱۳۰۴ش در مشهد متولد و تحصیلات خود را در نجف، قم و مشهد به پایان رساند.
این چند یادداشت کوتاه درباره حضرت استاد واعظزادهخراسانی بود. و آخر دعوانا أنِ الحمد لله رب العالمین.
پی‌نوشت‌ها
[۱]. یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، به کوشش دکتر عبدالکریم سروش، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، شهریور ۱۳۶۰ش، وزیری، ۵۷۸ص.
[۲]. مشخصات کتاب‌شناختی: کنگره هزاره شیخ طوسی (۱۳۴۸–۱۳۴۹) دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز تحقیقا‌ت و مطا‌لعا‌ت دانشکده الهیا‌ت و معا‌رف اسلامی، ۱۳۹۱ق/۱۳۴۹ش.