زوایای فقهی خرید و فروش اکانت
اختصاصی شبکه اجتهاد:با گسترش بازی‌های آنلاین و شناسایی کاربران از طریق اکانت، بازاری به نام خرید و فروش اکانت به راه افتاد. اوج این بازار در رابطه با بازی "کلش‌آف‌کلنز" بود که بخش مهمی از گردش مالی خرید و فروش اکانت‌ها را به خود اختصاص داد. حجت‌الاسلام سید محمدحسین نبوی، پژوهشگر و دانش‌پژوه مرکز فقهی ائمه اطهار قم، در این یادداشت تلاش دارد تا زوایای مختلف خرید و فروش اکانت را به لحاظ فقهی بررسی کند.
یکی از بحث‌های بسیار مهم و مورد ابتلا در جامعه امروز و مخصوصاً در بین نسل جوان، خرید و فروش اکانت بازی‌ها مخصوصاً بازی “کلش‌آف‌کلنز” است. در این نوشتار درصدد بررسی حکم فقهی چنین معامله‌ای هستیم و می‌خواهیم از جوانب مختلف قضیه را بررسی کنیم. در ابتدا باید موضوع بحث منقّح شود تا بتوان حکم آن را تبیین کرد.
اکانت چیست؟
اکانت، نام و رمز عبوری است که با آن می‌توان به بخش‌هایی که حد خاصی دارند وارد شد. این تعریفِ اصطلاحی اکانت است و شاید با تعریف لغوی آن در زبان انگلیسی اندکی متفاوت باشد. در هر صورت، ما با معنای اصطلاحی آن سر و کار داریم که بیان شد.
به‌عنوان مثال، در بازی کلش‌آف‌کلنز، پس از ورود به بازی، از طرف شرکت سازنده این بازی، از بازیکن درخواست می‌شود تا نام (که همان ایمیل یا جی میل است) و رمز عبوری برای خود معیّن کند و هنگامی که بازیکن می‌خواهد وارد بازی شود، باید نام و رمز عبور خود را وارد کند. در این صورت کس دیگری به جز خود بازیکن نمی‌تواند وارد آن مرحله از بازی شود. حال فرض کنید شخصی تا مرحله هشتاد این بازی پیش رفته است و شخص دیگری می‌خواهد تازه وارد این بازی شود آیا شخص اول می‌تواند نام و رمز عبور خود را در مقابل مبلغ معینی به شخص دوم بفروشد تا آن شخص دوم مستقیماً از مرحله بیست، بازی خود را شروع کند یا چنین معامله‌ای از حیث فقهی باطل است؟ و اگر باطل است، وجه بطلان آن چیست؟
زوایای فقهی مسئله
در خصوص این موضوع، جهات متعددی وجود دارد:
♦ باید روشن شود که شرکت سازنده، اشخاصی را که وارد این بازی می‌شوند، مالک این بازی به حساب می‌آورد یا فقط به بازیکن‌ها، اجازه دسترسی به این بازی را می‌دهد؟ ثمره این مطلب در بحث حق و ملک مطرح می‌شود. اگر بازیکن، مالک بازی شود، فروش بازی خودش به دیگری از حیث مالک بودن مشکلی ندارد اما اگر فقط اجازه دسترسی باشد، باید بحث کنیم که آیا این اجازه دسترسی که یک نوع، حق است، مالیت دارد یا خیر؟ و در فرض ثبوت مالیت آیا بیع آن جایز است یا خیر؟
♦ وجوهی که می‌توان برای عدم جواز بیع اکانت اقامه کرد، چیست؟
الف) این بازی‌ها تحت عنوان قمار قرار می‌گیرد؛ لذا از آلات قمار به حساب می‌آید و خرید و فروش آلات قمار جایز نیست.
ب) بیع اکانت، غرری است. چون بازیکن بعد از اینکه اکانتِ خود را فروخت، با مراجعه به ایمیل خود می‌تواند رمز عبور جدید دریافت کند و لذا اکانت فروخته شده را دوباره برای خود فعال‌سازی می‌کند یا خود شرکت بازی‌ساز، می‌تواند اجازه دسترسی به بازی را لغو کند. در این صورت، این بیع غرری خواهد بود و باطل است.
ج) بازی‌های رایانه‌ای از مصادیق لهو است و خرید و فروش آلات لهوی جایز نیست.
د) بعضی از این بازی‌ها، برای اشخاص ضرر دارد؛ یعنی یا موجب کند ذهن شدن آن‌ها می‌شود و یا موجب اتلاف وقت آن‌ها می‌شود و یا باعث اعتیاد آن‌ها به این بازی‌ها می‌شود. حال اگر کارشناسان و متخصصان روانشناسی، تشخیص دهند که این بازی‌ها مفاسدی را به دنبال دارد، آیا می‌توان گفت بیع آن‌ها جایز است یا خیر؟
مالیت اکانت
اگر شرکت سازنده بازی، بازیکن‌ها را مالک به حساب بیاورد، بازیکن می‌تواند اکانت خود را بفروشد و معامله از جهت ملکیت اشکالی ندارد. البته شاید از جهات دیگر اشکال داشته باشد، ولی فعلاً بحث از جهت ملکیت است؛ اما اگر شرکت سازنده، بازیکن‌ها را مالک محسوب نمی‌کند، بلکه فقط به آن‌ها اجازه دسترسی می‌دهد، آیا باز هم بازیکن، می‌تواند اکانت خود را بفروشد؟ فرق اینکه شرکت، بازیکن‌ها را مالک به حساب بیاورد یا فقط به آن‌ها اجازه دسترسی بدهد، در این است که در صورت دوم، شرکت می‌تواند هر لحظه، اجازه دسترسی بازیکن به بازی را لغو یا محدود کند. البته شرکت سازنده در ابتدای بازی این مقررات را برای بازیکن بیان می‌کند و پس از اینکه بازیکن این مقررات را پذیرفت، وارد بازی می‌شود؛ لذا بازیکن حقی بر شرکت سازنده پیدا نمی‌کند تا آن حق، مانع لغو اجازه دسترسی به بازی، توسط شرکت شود. حال یک وقت بحث از مالیت این اکانت مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد در مالیت آن اشکالی نیست. چون مالیت یک شیء از رغبت عقلا به آن شیء کشف می‌شود و اصلاً مال یعنی «ما یمیل الیه العقلاء» و فرض هم این است که اکانت، در بین عقلاء مالیت دارد. البته این بحث زمانی موضوع پیدا می‌کند که مالیت را در مبیع و مثمن شرط بدانیم؛ اما اگر مثل بعضی از فقها، مالیت را شرط ندانیم، این بحث منتفی است و از این جهت هم اشکالی در خرید و فروش اکانت نیست.
شبهه‌ای که در اینجا مطرح است، این است که اکانت، نوعی حق است و خرید و فروش حق بنابر نظر بعضی از فقها صحیح نیست. مرحوم شیخ انصاری در کتاب البیع مکاسب بعد از اینکه حقوق را به سه قسم تقسیم می‌کند، در خرید و فروش آن‌ها اشکال می‌کند. ایشان می‌فرماید: یک دسته از حقوق، نه قابل نقل و انتقال هستند و نه قابل اسقاط، مثل حق حضانت و حق ولایت. عدم جواز بیع این دسته از حقوق مسلم است؛ چون چیزی که قابلیت نقل و انتقال نداشته باشد، یعنی قابل تملیک به دیگری نیست و بیع چیزی جز انشاء تملیک عین به مال نیست.
اما دسته دوم از حقوق اگرچه قابل نقل و انتقال نیستند اما قابل اسقاط هستند، مثل حق شفعه و حق خیار. قسم سوم از حقوق، حقوقی هستند که قابل اسقاط و قابل نقل و انتقال‌اند، مثل حق التحجیر. اشکال مشترک مرحوم شیخ به این دو قسم، شبهه در مالیت عرفی این دو قسم از حق است. ایشان فرموده: صدق عرفی مال بر این دو قسم از حق مشکوک است، در حالی که در بیع باید صدق مالیت مبیع و مثمن قبل البیع محرز باشد. حال بر طبق نظر مرحوم شیخ،خرید و فروش اکانت که نوعی حق به حساب می‌آید، چون مالیت آن قبل البیع، محرز نیست، خرید و فروش آن اشکال دارد.
محشیان مکاسب(رحمهالله‌علیهم)، بر این کلام مرحوم شیخ اشکال کرده و فرموده‌اند: مالیت حق در قسم دوم و سوم، امری بدیهی و عقلایی است و مناقشه در مالیت این دو قسم از حقوق، صحیح نیست. وقتی مالیت احراز شد، خرید و فروش اکانت به عنوان اینکه حقی برای بازیکن است از جهت مالیت اشکال ندارد. البته لازم نیست برای انتقال اکانت به دیگری حتماً از راه بیع وارد شویم تا دچار این مشکلات شویم، بلکه شخصی که می‌خواهد اکانت خودش را به دیگری منتقل کند، می‌تواند از باب صلح وارد شود؛ یعنی این اکانت را در مقابل فلان مقدار از پول مصالحه کند و باب صلح نیز واسع است. به عبارت دیگر، شخص، می‌تواند در مقابل فلان مقدار پول از حق خود رفع ید کند و این اشکالی ندارد. کما اینکه رفع ید از حق در مقابل پول امری شایع و جایز است.
بحث در عنوان اولی خرید و فروش اکانت است، ولی حکومت اسلامی می‌تواند قانونی وضع کند و خرید و فروش اکانت را ممنوع اعلام کند.
موانع جواز بیع
الف) قمار بودن بازی‌های رایانه‌ای
حرمت قمار همراه با برد و باخت مالی و بازی با آلات معدّه برای قمار، از مسلمات فقه است و کسی در آن مناقشه‌ای ندارد اما باید دید، آیا بازی‌های رایانه‌ای مصداقِ قمار حرام هستند یا خیر؟
به نظر می‌رسد در نوع این بازی‌ها برد و باخت مالی مطرح نیست؛ یعنی این‌طور نیست که بازنده به خاطر باختش در بازی پولی به برنده بدهد. بله در یک بازی مثل کلش‌آف‌کلنز، بازیکن برای طی مراحل بالاتر، به شرکت بازی‌ساز پول پرداخت می‌کند تا شرکت، مقدمات صعود به مراحل بالاتر را در اختیار بازیکن قرار دهد اما این کار، موضوعاً، قمار نیست. لذا از این جهت خرید و فروش اکانت مشکلی ندارد. علاوه بر اینکه نوع این بازی‌ها از آلات معدّه قمار محسوب نمی‌شود.
ب) غرری بودن خرید و فروش اکانت
همان‌طور که قبلاً توضیح داده شد، بیع اکانت، غرری است. چون بازیکن بعد از اینکه اکانتِ خود را فروخت، با مراجعه به ایمیل خود می‌تواند رمز عبور جدید دریافت کند و لذا اکانت فروخته شده را دوباره برای خود فعال‌سازی می‌کند یا خود شرکت بازی‌ساز، می‌تواند اجازه دسترسی به بازی را لغو کند. در این صورت، این بیع غرری خواهد بود و لذا باطل است.
اشکال این وجه این است که «غرر» به معنی جهالت است و اگر مشتری نسبت به اصل مبیع یا اوصاف آن، جاهل باشد، بیع غرری خواهد بود و بطلان آن از مسلمات فقه است، ولی در ما‌نحن‌فیه، مشتری هیچ جهلی به اصل مبیع و اوصاف آن ندارد؛ لذا غرری در کار نیست. بله ممکن است مشتری بعد از خرید اکانت، به جهت اینکه بایع می‌تواند رمز عبور جدید دریافت کند، متضرر شود، ولی چون مشتری با علم به این مطلب، اقدام بر خرید کرده، از این جهت نیز اشکالی در بیع اکانت وجود ندارد. حتی اگر مشتری نسبت به متضرر شدن هم جاهل باشد، باز اصل بیع صحیح است و نهایتاً برای مشتری خیار غبن یا خیار عیب وجود دارد و می‌تواند معامله را فسخ کند اما مستقیماً نمی‌توان حکم به بطلان بیع کرد.
ج) لهوی بودن بازی‌های رایانه‌ای
بازی‌های رایانه‌ای از مصادیق لهو است و لذا از آلات لهو نیز به حساب می‌آید و خرید و فروش آلات لهوی جایز نیست؛ پس خرید و فروش اکانت نیز جایز نخواهد بود.
به نظر می‌رسد این وجه، صحیح نیست؛ چون دلیلی بر حرمت مطلق لهو نداریم و لذا وقتی از آلات لهو بحث می‌کنیم، ابتدا باید لهو حرام را معین کنیم و سپس بگوییم خرید و فروش آلاتی که در لهو حرام استفاده می‌شود، جایز نیست. اما بازی‌های رایانه‌ای از مصادیق لهو حرام نیست تا بگوییم خرید و فروش آن اشکال دارد. بله، اگر باری مشتمل بر تصاویر یا فیلم‌های مستهجنی باشد که موجب تحریک شهوت شود یا مشتمل بر مطالبی خلاف واقع باشد که موجب انحراف اعتقادی بازیکن شود، در این صورت می‌توان حکم به حرمت چنین بازی‌هایی کرد، ولی به طور مطلق نمی‌توان حکم بله حرمت کرد.
د) ضرر داشتن بازی‌های رایانه‌ای برای اشخاص
کارشناسان بازی‌های رایانه‌ای می‌گویند بعضی از این بازی‌ها، برای مخاطبان، ضرر دارد. مثلاً موجب کندذهن‌شدن آن‌ها می‌شود یا موجب ضعف قوه بینایی می‌شود. حال آیا می‌توان بر اساس این مطلب حکم به بطلان خرید و فروش اکانت کنیم؟
این وجه نیز، صحیح نیست. چون به صرف ضرر داشتن مبیع، نمی‌توان حکم به بطلان بیع کرد، مگر در جایی که به ضرر معتدٌّبه برسد.
نتیجه بحث این شد که خرید و فروش اکانت اشکالی ندارد و موانعی را که بر سر راه صحت چنین معامله‌ای وجود داشت، برطرف کردیم.
استفتائات مرتبط
البته این بحث، صرفاً یک بحث علمی است و شاید در مقام افتاء نتوان به این صراحت حکم به جواز بیع اکانت کرد؛ لذا در استفتائاتی که در این زمینه از مراجع صورت پذیرفته نیز اختلاف‌نظر وجود دارد که ذیلاً به این استفتاء و پاسخ مراجع عظام تقلید اشاره می‌شود:
سؤال: آیا خرید و فروش اکانت بازی‌های آنلاین مانند کلش‌آف‌کلنز جایز است؟
جواب: خرید و فروش اکانت جایز نیست.
- آیت‌الله مکارم: www.makarem.ir
- آیت‌الله سیستانی: www.sistani.org، سؤال‌ها و جواب‌ها، بازی‌های کامپیوتری
- آیت‌الله شبیری زنجانی: www.zanjani.net، استفتائات، س ۳۶۸
- استفتاء پیامکی از دفتر آیت‌الله نوری همدانی، ۱۳۹۴/۱۲/۳
- آیت‌الله خامنه‌ای: جایز است، ولی اگر قانونی در این زمینه وجود دارد، باید رعایت شود. (استفتاء پیامکی از دفتر، ۱۳۹۴/۲/۱۵)
برچسب : بازی های رایانه ای خرید و فروش اکانت سید محمدحسین نبوی