سالشمار و زندگینامه تفصیلی آیتالله محمد واعظزاده خراسانی / عباسعلی سلطانی
اختصاصی شبکه اجتهاد:سالشمار و زندگینامه تفصیلی آیتالله محمد واعظزاده خراسانی
۱۳۰۴: تولد در مشهد مقدس.
۱۳۱۸: ورود به حوزه علمیه نجفاشرف و اقامت سهساله (۱۳۱۸-۱۳۲۱ش) بـرای فـراگیری عـلوم دینی (دروس مقدماتی: صرف، نحو، منطق و مقداری از کتاب مطول و شرح لمعه).
۱۳۲۱: فراگیری دروس سطوح عالیه و دروس فلسفه و خارج فقه و اصول و معارف در حوزه علمیه مشهد.
۱۳۲۸: ورود به حوزه عـلمیه قم برای فراگیری دروس خارج فقه و اصول و فلسفه و کلام اسلامی.
۱۳۳۹: آغاز همکاری پارهوقت بـا دانشکده علوم معقول و مـنقول مـشهد (الهیات و معارف اسلامی).
۱۳۴۲: معلم پیمانی دانشکده علوم معقول و منقول.
۱۳۴۲: احراز رتبه «دانشیار» در دانشگاه فردوسی مشهد.
۱۳۴۶: عضویت در هیئتمدیره چاپخانه دانشگاه مشهد.
۱۳۴۷: ارتقا به مقام اسـتادی رشته علوم قرآن و حدیث.
۱۳۴۹: مدیریت گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث.
۱۳۴۹-۱۳۵۰: کنگره هزاره شیخ طوسی.
۱۳۵۰: عضویت در انجمن تألیف و ترجمه دانشگاه مشهد.
۱۳۵۱: مأموریت مطالعاتی و تحقیقاتی به کشورهایی مانند: ترکیه، لبنان، سـوریه، اردن، مـصر، یمن، حجاز، مراکش و الجزایر.
۱۳۵۲: ارتباط با استادان دانشگاه الأزهر و تبادلنظر درباره مناسبات و مقارنات فقه شیعه و اهلسنت.
۱۳۵۲: مدیریت گروه آموزشی علوم قـرآن و حـدیث.
۱۳۵۲: عضویت پیوسته گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی.
۱۳۵۳: عضویت هیئتمدیره مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.
۱۳۵۴: عضویت در هیئتممیزه دانشگاه فـردوسی.
۱۳۵۵: عضویت در کمیته انتصابات و ترفیعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
۱۳۵۶: مدیریت گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث.
۱۳۵۶: عضویت پیوسته در گروه آموزشی زبان و ادبیات عـرب.
۱۳۵۸: عضویت در کمیته انتصابات و ترفیعات دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
۱۳۶۳: عـضو هیئتممیزه دانشگاه فردوسی.
۱۳۶۷: عـضو کـمیته برنامهریزی الهیات و معارف اسلامی.
۱۳۶۹: عضویت در کمیسیون فـرهنگی کنفرانس جهانی اهلبیت(ع).
۱۳۶۹: احراز دبیرکلی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی توسط مقام معظم رهبری.
۱۳۶۹: عـضویت در شـورای پژوهـشی دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
۱۳۷۱: تأسیس دانشگاه مذاهب اسلامی در تهران.
۱۳۷۴: عضو هیئتتحریریه نـشریه عـلمیپژوهشیِ دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
۱۳۷۵: بازنشستگی (دانشگاه فردوسی).
۱۳۸۱: کسب عنوان استاد نمونه در سطح کشور.
۱۳۸۲: کـسب عـنوان چهره ماندگار کشور.
۱۳۹۴: عضویت در هیئتتحریریه نـشریه عـلمیپژوهشیِ جُستارهای فقهی و اصولی (ادارهکل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی).
رحلت: بامداد یکشنبه ۱۳۹۵/۹/۲۸.
زندگینامه آیتالله محمد واعظزاده خراسانی
اسـتاد محمد واعظزاده به سال ۱۳۰۴ خورشیدی در شهر مقدس مشهد و در خانوادهای که تا چندین پشـت عـالمان و واعـظان دین بودهاند، دیده به جهان گشود.
دوره ابتدایی را در مکتبهای قدیمی، مدرسه معرفت و در محضر پدر بزرگوارش واعظ شهیر آقا حاج شیخ مهدی واعظخراسانی (۱۲۴۸-۱۳۲۹ش)۱ گذراند. در سال ۱۳۱۸ خورشیدی به همراه پدر راهی نجف اشـرف شد تا مبادی عـلوم دیـنی، ادبیات عرب و منطق را در آن شهر علم و تقوی بیاموزد. وی پس از کسب فیض از مولیالموحدین علی(ع) و حوزه علمیه پررونق آن روزگار نجفاشرف در سال ۱۳۲۱ به مشهدمقدس مراجعت کرد.
پس از شهریور ۱۳۲۱ش در حوزه علمیه مشهدمقدس ـ که پس از فـاجعه مسجد گوهرشاد و تبعید علما و مدرسان اینک از پی فرار رضاخان دوباره تجدیدحیات یافته بود ـ استاد، دوره شرح لمعه و قوانین الأصول را در محضر مرحوم حاج میرزا احمد مدرسیزدی (متوفی ۱۳۵۰ش) فراگرفت. رسائل شیخ را نزد مـرحوم حـاج شیخ محمدکاظم دامغانی (۱۲۷۷-۱۳۵۹ش)، المکاسب المحرمه را نزد مرحوم حاج شیخ غلامحسین بادکوبهای(محامی) (متوفی ۱۳۳۳ش)، کفایه و مکاسب و نزدیک به یک دوره خارج اصول و تمام مباحث اجتهاد و تقلید کتاب عروه الوثقی و کتاب طهارت را در درس خـارج مـرحوم حاج شیخ هاشم قزوینی (۱۲۷۰-۱۳۳۹ش) آموخت. یک دوره خارج اصول را نزد مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۲۷۹-۱۳۴۵ش) و بخشی از خارج جلد اول کفایه را در حوزه درسی آقای حاج میرزا احمد کفایی (آقازاده آخوندخراسانی) (۱۲۶۱-۱۳۵۱ش) فراگرفت و مدتی نیز درس اصول مرحوم آیتالله یونس اردبیلی (۱۲۵۴-۱۳۳۶ش) شرکت کرد.
در زمینه علوم عقلی نیز شرح منظومه حاج ملاهادی سبزواری را نزد مرحوم شیخ سیفالله ایسی (۱۲۷۷-۱۳۴۲ش) و قسمتی از الهیات اسفار و شرح هـدایه مـیبدی آخـوند ملاصدرا و تمام قسمت فلسفه اشارات ابنسینا به اضافه یک دوره معارف و اعتقادات را بهتفصیل نزد مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی (۱۲۷۹-۱۳۴۵ش) فراگرفت. علاوه بر آنچه گفته شـد، یـک دوره مـعارف را هم نزد مرحوم میرزامهدی اصفهانی (۱۲۶۴-۱۳۲۴ش) به سبک و سلیقه مخصوص آن مرحوم تحصیل کرد. شیخ محمد، حضورِ اندیشمندانِ بزرگی همچون مرحوم میرزامهدی آشتیانی (۱۲۶۷-۱۳۳۱ش) را در شهر مشهد غنیمت شمرد و مباحثی از اصول را نزد آن فیلسوف شرق تلمذ کرد.
آن مرحوم در سال ۱۳۲۸ بهقصد تکمیل آموزههای علمی به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد و مدت یازدهسال از استادان معروف این حوزه کسب فیض کرد. عظمت علمی و شکوه حوزه درس مرحوم آیتاللهالعظمی حاجآقا حسین طباطبائی بروجردی (۱۲۵۴-۱۳۴۰ش) موجب شد کـه در تمام این مدت در درسهای فقه و اصول و رجالِ ایشان شرکت کند و در ثبت و ضبط تقریراتِ آن استاد اعظم اهـتمام ورزد و افـزون بـر درسهای عمومی، از توفیق ملازمت مخصوص آن بزرگوار و بهرهجویی از آرای علمی وی برخوردار شود. در سال ۱۳۳۳ بـنا بـه تـمایل و دعوت آن فقیه ژرفاندیش، شیخ محمد و جمعی دیگر از فضلا بهمنظور رفع نواقصِ کتابهای حدیث و مـدارک فـقه شـیعه، زیر نظر آن مرجع بزرگ به تدوین کتاب مهم و بیسابقهای نظیر وسایلُ الشیعه همت گماشتند. این پژوهش سترگ «جامعُ احادیث الشیعه فی احکامِ الشریعه»۲ نام گرفت و تدوین آن بالغ بر هفت سال ادامـه یافت.
باری! در نتیجه آن پژوهش، چندین مجلد حجیم با اسلوبی بدیع حاوی تمام احادیث احکام، تألیف و آماده چاپ شـد که بسیاری از حواشی و توضیحات و بخشی از مقدمه آن کتاب به قلم استاد واعظزاده به تـحریر درآمـده است. اسـتفاده از نظریات علمی و رجالی و اطلاعات وسیع آیتالله بروجردی و مشارکت در تألیفات و آثار رجالی ایشان موجب شد، شیخ محمد مورد توجه خاص آقای بروجردی قرار گیرد و چندین نوبت، نوشتههای شیخ از درس آن مـرحوم، مـورد تشویق و تقدیر آن استاد اعظم واقع شود.
افزون بر آنچه ذکر شد، شیخ محمد در حوزه علمیه قـم، حـدود سـه سال از درس خارج مکاسب مرحوم آیتالله سید محمد حجت کوهکمرهای تبریزی (حدود ۱۲۳۳-۱۳۳۱ش) و سـه سـال از درس اصولِ امامخمینی و درسِ خارج فقه (خیارات بیع) مرحوم آیتالله سید صدرالدین صـدر (۱۲۶۰-۱۳۳۲ش) و نـُه سال از درس خارج عروه الوثقی مرحوم آیتالله سید محمدرضا گلپایگانی (۱۲۷۷-۱۳۷۲ش) و یک سال از درس اصول مرحوم شیخ محمدعلی اراکی (۱۲۷۴-۱۳۷۳ش) و درس خارج فـقه آیتالله سید کاظم شریعتمداری (۱۲۸۴-۱۳۶۵ش) بهره بُرد.
در زمینه علوم عقلی نـیز، الهیات شفای ابنسینا را در محضر مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش) تـلمذ کرد و بخشهایی از بحثهای فلسفی علامه را ـ کـه بـه نام اصـول فـلسفه و روش رئالیسم در چند جلد منتشر شده است ـ طی جـلسات هفتگی در محضر آن متأله فیلسوف فراگرفت.
استاد مکرم، بهرسم طلاب فاضل در حوزههای علمیه، از آغاز تحصیلات حوزوی به تدریس کتابهای درسی حـوزه پرداخت؛ کتبی مانند: البهجه المـرضیه فـی شرح الألفیه (سیوطی)، شرح نظام، مغنی، حاشیه ملاعبدالله، مـطول، شـرح لمعه، معالمُ الأصول، فرائدُ الأصول، المکاسب، کفایه الأصول، شرح منظومه و شرح تجرید و… .
معظمٌله در طول تحصیل و تدریس مشمول عنایتهای بسیاری از شخصیتهای علمی قرار گرفت و از اساتید مبرز حوزههای علمیه اجازههای روایـتی و اجـتهاد اخذ کرد. از آنجمله: اجازه اجـتهاد از مرحوم علامه سـید محمدحسین طباطبایی (۱۲۸۱-۱۳۶۰ش)، اجازه شفاهی یا کتبی حدیث از مرحوم آیتالله بروجردی و شیخ آقابزرگ تهرانی (۱۲۵۴-۱۳۴۸ش) (صاحب کتاب الذریعه)، اجـازه اجـتهاد از آیتالله آقـای سـید صدرالدین جـزائری (۱۲۷۴-۱۳۴۵ش)، اجـازه روایت از مرحومان علامه سمنانی(۱۲۵۹-۱۳۴۹ش)۳ آیتالله رامهرمزی (سیدعلی موسوی بهبهانی)، علامه شوشتری (۱۲۸۱-۱۳۷۴ش) و از دو تن از علمای سوریه و قاهره).
دانشکده الهیات دانشگاه مشهد ـ که در سـال ۱۳۳۷ خورشیدی افتتاح شد ـ در سال ۱۳۳۹ از آیتالله محمد واعظزاده بـرای تـدریس دروس تاریخ فقه، تـاریخ حدیث، تفسیر، تاریخ ادیان و دیگر دروس مربوط به علوم قرآن و حدیث، دعوت به عمل آورد. ایشان پس از رایزنی با برخی از استادان و همفکران، بهمنظور حفظ گسترش تفکر اصیل اسلامی تـصمیم گرفت عهدهدار تدریس دروس علوم قرآن و حدیث و فقه در این دانشکده شود. دانشجویان کارشناسیارشد و دکتری توفیق این خوشهچینی را داشتند و جزوههای درسـی ایـشان در فنون مختلف مورد استفاده همگان اعم از دانشجو و سایر اساتید بود.
یکی از خدمات بهیادماندنی استاد در طی سالهای خدمت در دانشکده، برگزاری کنگره هزاره شیخ طوسی بود. این کنگره به پایمردی استاد در سال ۱۳۵۰-۱۳۴۹ خـورشیدی در دانـشگاه مشهد و با شرکت بسیاری از دانشمندان و علما و استادان داخل و خارج کشور برگزار گردید و با کوشش و تصحیح مرحوم واعظزاده کتاب فهرست شیخ طوسی، اختیار مـعرفه الرجـال شیخ طوسی، یک جلد حجیم مـقالات عربی و دو جلد مقالات فارسی که بهترین مأخذ مرجع زندگی شیخ طوسی است، چاپ شد. علاوه بر چاپ مقالات ارائهشده به کنگره در سه مجلد، چـند عـنوان از اهم کتابهای شیخ طـوسی از جمله اختیار معرفه الرجال و الفهرست نیز تصحیح و به زیور چاپ آراسته شد.
استاد به موازات تدریس و پژوهش در بسیاری از مجامع علمی داخلی و خارجی به ارایه مقاله و سخنرانی نیز پرداخت. او در راستای اهداف «تقریب» و نیز همدلی و همگرایی بین مذاهب اسلامی بیش از ۵۰ سفر علمی بـه ۳۰ کـشور جهان در کارنامه خود دارد. سفرهایی از آسیا گرفته تا آفریقا و اروپا. کشورهایی چون اتیوپی، اردن، ازبکستان، اکراین، امارات متحده عربی، اندونزی، بحرین، برونئی، بلژیک، بوسنی و هرزگوین، پاکستان، ترکیه، روسیه، سودان، سوریه، عربستان سعودی، عمان، قرقیزستان، قزاقستان، کنیا، کویت، لبنان، مـالزی، مـراکش، مصر، نـیجریه، هند، تانزانیا، یمن، آلمان، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا.
وی در این سفرهای علمی با شش رئیسجمهور از جمله: سـوهارتو۴، عمر البشیر۵ و صادق المهدی۶، تانزانیا و چند پادشاه از جمله مـلک حـسن دوم۷ و چندین شیخ پیر طریقت از جمله دو طریقه شیخ بهائی در قاهره و مغرب و شیخ ابراهیمخان (پیر طریقت ازبکستان)۸ و بـسیاری از انـدیشمندان جهان اسلام و چند تن از شیوخ ازهر و مفتیان مصر، سوریه و لبنان و استادان دانشگاهها دیـدار و گفتوگو داشته است.
بیتردید او در پی آگاهشدن از اوضاع مسلمانان و پیشرفت علمی و اجتماعی آنان بود و از این طریق، ویژگیهای اسلام و مذاهب اسلامی و بهویژه مـکتب اهلبیت(ع) و مذهب شیعه امامیه را با مخاطبان خود در میان میگذارد. ارتباط با اسـتادان و شخصیتهای بزرگ مسلمان در ایـن کـشورها، تبادلنظر و تشکیل جلسات و سخنرانی برای دانشجویان و مردم در مجامع مذهبی و تبیین اصول و مبانی فلسفی، کلامی و فقهی اسلام و مذهب اهلبیت(ع) و برقرارکردن مبادلات فرهنگی میان مؤسسات علمی و فرهنگی آنان با مـجامع علمی و مذهبی ایران، از دستاوردهای این سفرهای علمی بود.
مرحوم آیتالله محمد واعظزاده خراسانی اهلقلم بود و در موضوعات فراونی نظیر حدیث شیعه و اهلسنت، تاریخ حدیث در اسلام، احادیث مجعوله و اسرائیلیات، علوم قرآنی، انقلاب اسلامی ایران، تفسیر قرآن، تاریخ فقه و اصـول، تـاریخ تفسیر، فقه و اصول، کلام و فلسفه اسلامی، عرفان و تصوف اسلامی، تاریخ اسلام و تاریخ تشیع مقالههای بسیاری نوشت.
علاوه بر آن، استاد در طول تدریس در مقاطع کارشناسیارشد و دکتری دانشکده الهیات دانشگاه فـردوسی مـشهد راهنمایی و مشاوره رسالههای بسیاری از دانشجویان را در این مقاطع برعهده داشت.
اینک سیاههای از آثار استاد بهاختصار معرفی میگردد.
الف) کتابها
۱. امامخمینی و انقلاب اسلامی: این کـتاب مـجموعه مـقالات آیتالله محمد واعظزاده خراسانی درباره انقلاب اسلامی، امامخمینی و مرجعیت اسـت.
۲. پیـام وحدت: مجموعه مصاحبههای مطبوعات، شخصیتها و مؤسسات فرهنگی و علمی با آیتالله واعظزادهخراسانی در این کتاب فراهم آمده است.
۳. ندای وحدت: مجموعه سخنرانیهای آیتالله واعظزادهخراسانی در نـماز جمعه تهران است که به زبانهای عربی، انگلیسی و اردو برگردان شـده است.
۴. حیاه الإمام البروجردی: این کتاب مقدمه سلسله تحقیقات رجالشناختی آیتالله بروجردی است که زیر نظر آیتالله واعظزادهخراسانی چـاپ شـده است.
۵. الحج فی السنه: در این نوشتار، حج از دیدگاه روایات شیعه و اهلسنت بررسی شده است.
۶. دراسات و بحوث: این کتاب مجموعهای دو جلدی است که در جلد اول ۲۳ مقاله و در جـلد دوم ۱۵ مـقاله درباره تاریخ اسلام، وحدت اسلامی و منابع اسلامی تدوین شده است.
۷. رساله الشیخین: حـاوی مـکاتبه مـیان آیتالله واعظزادهخراسانی و شیخ «بِنباز» مفتی فقید عربستان سعودی است.
۸. زندگانی آیتُاللهالعظمی بـروجردی: ایـن نـوشتار به مناسبت کنگره بزرگداشت آیتُالله بروجردی و شیخ محمود شلتوت تدوین شده است.
۹. سـه گـفتار درباره شهید مطهری: این کتاب حاوی سه سخنرانی آیتالله واعظزادهخراسانی درباره زندگی علمی اسـتاد شـهید مـرتضی مطهری است.
۱۰. مجموعه مقالات استاد: این کتاب حاوی مجموعه مقالات آیتالله واعظزاده خراسانی در موضوعات گوناگون اسـت کـه بنیاد پژوهشهای اسلامی آن را در چند مجلد در دست چاپ دارد.
۱۱. الوحدهُ الاسلامیه؛ عناصرها و موانعها: این کـتاب، شـامل بـخشی از مقالات عربی آیتالله واعظزاده خراسانی در زمینه وحدت اسلامی است.
ب) تصحیح، تحقیق، تعلیق و ترجمه
۱. الجمل و العقود فی العـبادات: ایـن کتاب یکی از آثار فقهی شیخ طوسی است که وی در آن، عبادات را به ایجاز و اخـتصار بـا ذکـر اجزا و شرایط و با ارقام برای حفظکردن گردآوری کرده است. آیتالله واعظزاده خراسانی این کتاب را تصحیح، تـحقیق و تـرجمه کـرده و در سال ۱۳۳۷ش انتشار داده است.
۲. تنظیم و چاپ سلسله مباحث رجالی آیتالله بروجردی کـه بـا مقدمهای تحقیقی و مفصل چاپ شده است.
۳. گردآوری مقالاتِ کنگره شیخ طوسی در سه مجلد به مناسبت کـنگره هـزاره شیخ طوسی در دانشکده الهیات دانشگاه مشهد.
۴. مجموعه مقالات و کتابنامه فارسی و عربی و انـگلیسی. ایـن مجموعه حاوی مقالات سخنرانیهای «مجمع بررسیهای اقـتصاد اسـلامی» اسـت که به همت بنیاد پژوهشهای اسلامی زیـرنـظر آیتالله واعظزاده خراسانی برگزار شد.
۵. موسوعه القرآنیه الکبری، المعجم فی فقه لغه القرآن و سر بلاغته. این مجموعه بیسابقه در بررسی لغـات قـرآن کریم است. این موسوعه بـا اشـراف آیتالله واعظزاده خراسانی در گـروه قـرآن بـنیاد پژوهشهای اسلامی انجام شده است. این اثر سترگ در دوره نوزدهم انتخاب کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (سال ۱۳۷۹ش) از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در زمینه علوم قرآنی بهعنوان کتاب سال انتخاب شد.
۶. المقنع و الهـدایه: ایـن کتاب شامل دو متن فقهی از شیخ صـدوق است که به اضـافه یـکی از مجالس وی که به تصحیح و تـحقیق آیتالله واعظزاده خراسانی در سال ۱۳۳۸ش چاپ شده است.
۷. نصوصٌ فی الإقتصادِ الإسلامی کتاباً و سنه و فقهاً: این مجموعه ۱۶ جلدی از سوی گـروه اقـتصاد بنیاد پژوهشهای اسلامی تألیف و بـا مـقدمه و اشـراف آیتالله واعظزاده خراسانی چاپ شـده اسـت.
ج) مقالات
آیتالله محمد واعظزاده خراسانی افزونبـر هـمکاری با مجلات گوناگون همچون مشارکت در تأسیس مجله مکتب اسلام (قم) و عضویت در هیئتتحریریه آن (سـالهای ۱۳۳۸-۱۳۳۹ش) هـمکاری در تأسیس و مدیریت نشریه دانشکده الهیات مـشهد در سـال ۱۳۵۱ش، تأسیس مـجله رسـاله التـقریب در تهران در سال ۱۳۷۳ش و اِشراف تا سال ۱۳۸۰، همکاری با مجله عربیزبانِ الإرشاد (مشهد) در سال ۱۳۵۴ش، عضویت در هیئتتحریریه مجلات دانـشگاه عـلوم اسلامی رضوی و مجله تخصصی نهجالبلاغه، و فصلنامه «جُستارهای فقهی و اصولی» دفتر تبلیغات اسلامی مشهد، بـیش از ۱۱۰ مـقاله بـه زبانهای فارسی و عربی نـوشتهاند. ایـن مقالهها در زمینه قرآنشناسی، شناخت اهلبیت(ع)، حدیثشناسی، وحدت اسلامی و انقلاب اسلامی است.
گفتنی است مجموعه ایـن مـقالهها بهزودی به همت بنیاد پژوهشهای اسلامی منتشر خـواهد شـد.
پینوشتها
[۱] . شیخ مهدی واعظزاده خراسانی سالیان متمادی در حرم امامرضا(ع) به وعظ و نقل حدیث میپرداخت و همهساله در ماه رمضان در زمینه عقاید و تفسیر قرآن بحث میکرد و خطابههای حدیثیتفسیریِ او توسط طلاب حوزه همچون درس دنبال میشد. او بهجز مشهد به شهرهای سبزوار، نیشابور، یزد، اصفهان، تهران و کرمانشاه سفر میکرد و چون از خطبای شناختهشده در بخارا(شهری در ازبکستان فعلی) و عراق بود بارها به بخارا و نیز شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا برای ایراد وعظ و ارشاد رهسپار میشد. وی ضمناً با مراجع و علمای حوزه علمیه نجف و کربلا مانند میرزامحمدحسین نائینی، آقا ضیاءالدین عراقی، حاج سید عباس شاهرودی، حاج میرزاحسن بجنوردی، شیخ محمدعلی کاظمینی و دیگران رابطه صمیمی داشت. مباحث وی علاوه بر نقل حدیث شامل مطالب فلسفی، فقهی، کلامی، ادبی و تاریخی بود و بارها مورد تمجید علمای بزرگ از جمله آیتالله بروجردی قرار گرفت.
[۲]. جامع احادیث شیعه، مجموعه حدیثی ارزشمندی است که با ابتکار و نظارت آیتالله بروجردی و به کوشش ۲۰ تن از شاگردان ایشان بهویژه آیتالله اسماعیل معزی ملایری تألیف شد و گردآوری آن براساس اندیشهها و دقتهای اصولی شکل گرفت و از مسامحههای خاص اخباریگری به دور ماند. آیتالله بروجردی که بر اهمیت علم رجال و شناخت اسناد و جایگاه آن در استنباط فقهی تأکید میکرد، کتاب وسائل الشیعه (شیخ حرّ عاملی، متوفی ۱۱۰۴) را که احادیث فقهی را به ترتیب ابواب فقهی دربردارد، بسیار ارج مینهاد؛ اما اصرار داشت که این کتاب به سبب برخی اشکالات و کاستیها نیازمند تنقیح و تکمیل است.
[۳]. محمدصالح حائری مازندرانی (۱۲۵۹-۱۳۴۹ش) مشهور به علامه سمنانی از علمای شـیعه مـتبحر در فلسـفه مشـاء، فقه و اصول، کلام و تفسیر و شعر و ادب در قرن چهاردهم بود. او به حکم وظیفه دینـی و صـنفی بـه مبـارزه بـا اسـتعمار و استبداد برخاست و چون در مسجد جامع بابل علیه رضاخان سـخنرانی کـرد، وی را دسـتگیر و پس از نه ماه زندانی به ســمنان تـبعید کـردند. اصل وی از بابل مازندران بود؛ اما بهسبب اقامت طولانیاش در سمنان، به سمنانی مشهور شد.
[۴]. سوهارتو، دومین رئیسجمهور اندونزی بود. او در ۱۹۲۱م به دنیا آمد و در دهه ۱۹۶۰ با یک کودتای نظامی احمد سوکارنو اولین رئیسجمهور و بانی استقلال اندونزی را از قدرت برکنار کرد و مدت ۳۳ سال زمام امور کشورش را در دست داشت. او سرانجام در آخرین سالهای دهه ۱۹۹۰ قدرت را به مردم واگذار کرد و از صحنه سیاست کناره گرفت. او در ۲۰۰۸م در سن ۸۶ سالگی درگذشت.
[۵]. عمر حسن احمد البشیر (متولد ۱۹۴۴م) رئیسجمهور کنونی سودان و رئیس حزب کنگره سودان است. وی در سال ۱۹۸۹ در زمانی که یک سرهنگ ارتش سودان بود، رهبری کودتای بدون خونریزی را بر عهده گرفت و موفق به برکناری صادق المهدی (نخستوزیر منتخب وقت) شد و به قدرت رسید. البشیر سپس خود را با حسن الترابی (رهبر جبهه اسلامی ملی و برادرزن صادق المهدی) متحد و شروع به برنامهای کرد که طبق آن شمال سودان را به دولتی شدیداً اسلامی بدل میکرد.
[۶] . متولد ۱۹۳۵م است. او دولتمرد سودانی است که در دو دوره مختلف نخستوزیر این کشور بوده است: ابتدا مدت کوتاهی در ۱۹۶۶ و ۱۹۶۷ و سپس از ۱۹۸۶ تا ۱۹۸۹م. دولت دوم او دولتی ائتلافی متشکل از حزب امت (تحت رهبری او)، جبهه ملی اسلامی (تحت رهبری برادرزن او، حسن الترابی) بود. این حکومت در ۱۹۸۹ در کودتایی توسط عمر حسن احمد البشیر سرنگون شد.
[۷]. الحسن الثانی (متولد ۱۹۲۹ و درگذشته ۱۹۹۹م) از ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۹ پادشاه مراکش بود. وی پس از ۳۸ سال سلطنت در ۱۹۹۹ و در سن ۷۰ سالگی درگذشت.
[۸]. «ابراهیم حضرت» ساکن در بووایده ازبکستان که از صوفیان نقشبندیه است.
برچسب : عباسعلی سلطانی محمد واعظ زاده خراسانی