«پاندای کونگ‌فو کار»، یک الگوی مدیریتی است
اختصاصی شبکه اجتهاد:فقه حکومتی از مباحث نوپیدای جامعه فقهی شیعی است. در میان دانشیان فقه، تنها عده کمی به‌صورت جدی، در این موضوع به تدریس و پژوهش می‌پردازند. یکی از این افراد، حجت‌الاسلام سید صمصام‌الدین قوامی شاگرد مرجع فقید آیت‌الله فاضل لنکرانی است. با مدیر بنیاد فقهی مدیریت اسلامی و امام‌جمعه پردیسان قم، در رابطه با وظیفه حکومت اسلامی در خصوص بازی‌های رایانه‌ای به گفت‌وگو نشستیم. این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم معتقد است حاکم اسلامی باید به‌صورت جدی با محتواهای مجرمانه برخورد کند اما پیش از آن باید برای سیاست‌گذاری در عرصه بازی‌های رایانه‌ای، برنامه داشته باشد. او بازی‌های رایانه‌ای را از نان شب واجب‌تر می‌داند!
وظیفه حکومت اسلامی را در رابطه با بازی‌های رایانه‌ای، چه می‌دانید؟
امروزه بازی‌های رایانه‌ای از نان شب واجب‌تر است. هر نسلی از فناوری و ابزاری استفاده می‌کند که در نسل قبل وجود نداشته است و طبق فرمایش امیرالمؤمنین(ع) باید فرزند زمان خود بوده و فرزندانمان را هم برای زمان بعد تربیت کنیم. به‌طور مثال؛ پدران ما تلگرام و ایمیل نداشتند، ولی امروزه استفاده از آن‌ها به یک امر محتوم و واجب تبدیل شده است.
معتقدم بحث‌های مدیریت را از کودکی می‌توان با بازی آموزش داد. مثلاً “پاندای کونگ‌فو کار” که بسیار مورد علاقه کودکان است، یک مدل مدیریتی است. او هرگز خسته نمی‌شود، راهش را ادامه داده و پیروز می‌شود. هر مدیری می‌تواند این روش را الگو قرار داده و پروژه‌ها را به سامان و سرانجام برساند. لذا باید بگویم بازی رایانه‌ای یک ضرورت اجتماعی بوده و کنار گذاشتن آن غیرعقلانی و غیرشرعی است.
ثانیاً نسل جوان به‌شدت به این بازی‌ها علاقه‌مند هستند. این محبوبیت یک امتیاز مثبت است و می‌توان در امر آموزش کودکان و نوجوانان از آن استفاده کرد. همان‌طور که می‌بینید، کودکان از سنین خیلی پایین با رایانه آشنا شده و مهارت هم پیدا می‌کنند.
بنابراین در ضرورت استفاده از رایانه و بازی‌های مجازی شکی نیست و انگیزه‌های لازم هم وجود دارد. وظیفه ما این است که برای محتوای این بازی‌ها، برنامه‌ریزی کنیم. به نظر من، باید بازی‌های رایانه‌ای را در مدارس به‌صورت یک واحد درسی آموزش داد. همان‌طور که قبلاً در مدارس واحد کاردستی وجود داشت، امروزه باید بازی‌های رایانه‌ای تدریس شود. با وجود کلاس‌های هوشمند، انجام این کار آسان‌تر است. بسیاری از علوم را می‌توان به‌وسیله بازی‌های رایانه‌ای به دانش‌آموزان منتقل کرد. در قدیم، صرف و نحو یا عوامل جرجانی را به‌صورت شعر می‌خواندیم و بهتر در خاطر می‌ماند. صمدیه را به‌صورت عبارات موجز و شعر مانند می‌آموختیم: «و ان کان کالخلیل و فکالخلیل و الا فکیونس و الا فکالبدل». امروز این کار را با بازی‌های رایانه‌ای می‌توان انجام داد.
با توجه به اینکه عمده بازی‌ها از کشورهایی مثل آمریکا یا ژاپن و به سفارش کشوری مثل اسرائیل است و محتوایی ضد فرهنگی دارد، آیا وظیفه حکومت اسلامی، جلوگیری از توزیع و انتشار آن‌ها نیست؟
ما هیچ‌وقت از ممانعت سود نبرده‌ایم. زمانی بحث ویدئو بود، زمانی کامپیوترهای بزرگ وارد شدند و امروز هم بحث ماهواره است. هیچ‌گاه نمی‌توان جلوی ورود و همه‌گیر‌شدن فناوری و مدرنیته را گرفت و تنها هزینه سنگین و بی‌فایده‌ای صرف می‌شود. روش بهتر این است که بُعد مثبت هر ابزاری را در نظر گرفته و از آن استفاده کنیم. در صورت مقابله با فناوری، از دو بعد متضرر می‌شویم؛ اول اینکه در بُعد مُثبت، هیچ حرفی نداریم و نمی‌توانیم با غرب مقابله کنیم. دوم اینکه برای ممانعت از ترویج آن فناوری، هزینه سنگین و بی‌فایده‌ای را متقبل می‌شویم.
در درجه اول نباید وحشت کنیم زیرا هر ابزاری، جاذبه محدودی دارد و اگر آن را ممنوع کنیم، جاذبه بیشتری پیدا می‌کند. الانسان حریصٌ علی ما منع. رویکرد ما برای حل این مسئله باید مثبت باشد. باید بازی‌های جذاب و مورد قبول نسل جوان بر اساس مبانی مذهبی و عرفی جامعه خود بسازیم تا فرزندان ما به‌طرف بازی‌های غربی نروند. وقتی محصول ما جذابیت نداشته باشد، با هیچ اجباری نمی‌توان آن را بین مردم رواج داد، مثل دفترهایی که با عکس شهید همت چاپ شدند، ولی در نمایشگاه طبق آمار بیش از هشتاد درصد دانش‌آموزان طرح‌های غیر ایرانی را انتخاب کردند. اگر هزینه‌هایی را که صرف فیلتر می‌کنیم برای پژوهش، برنامه‌ریزی و ساخت بازی‌های جذاب صرف می‌کردیم، نتیجه بهتری می‌گرفتیم؛ چون این نسل فیلترشکن است و می‌داند چگونه ممنوعیت‌ها را از میان بردارد.
کارشناسان تربیتی می‌گویند باید تمام‌وقت فرد را با برنامه‌های مفید پرکنید تا زمانی برای فعالیت‌های مبتذل نداشته باشد.
با توجه به اینکه برخی از این بازی‌ها محتوایی گمراه‌کننده دارند، آیا حاکم اسلامی می‌تواند از باب کتب ضلال از این‌ها جلوگیری کند؟
نتیجه ندارد.
شریعت درباره کتب ضلال می‌گوید که باید از نشرش جلوگیری شود. آیا حکم بازی رایانه‌ای هم همان است و می‌توان تنقیح مناط نمود؟
در ابتدا باید ببینیم بازی مصداق کتب ضلال هست یا نه؟ در احکام اسلام، اعمال می‌توانند حرام، مکروه، مستحب، مباح یا واجب باشند. اول باید برنامه‌ها را درجه‌بندی کنیم، اگر فعالیتی مجرمانه و به‌قصد تخریب است، باید از آن جلوگیری کرد؛ مانند قاچاق مواد مخدر و مصرف مشروبات الکلی که از نظر اسلام جرم است و در نظام اسلامی ممنوع هستند. البته در کرمان و در قبل از انقلاب مصرف تریاک آزاد بود. در آن زمان معتاد و قاچاقچی نداشتیم، ولی در زمان جمهوری اسلامی، استان پر از قاچاقچی و معتاد شده است. به نظر من علت آن، ممنوعیتی است که پس از انقلاب گذاشته شد و برعکس باعث رواج مصرف مواد مخدر شد. مصرف مشروبات الکلی و بدحجابی نیز به همین دلیل بیشتر شده است. وقتی فعالیتی را بدون دلیل ممنوع کنیم، نتیجه عکس می‌دهد.
البته راحع به جرائم، قوانینی وجود دارد که باید به آن پایبند بود، ولی ما باید مهارت، تولید و اشتغال را به سمت ساخت بازی‌های ارزشی و البته جذاب ببریم. همان‌طور که جوانان ما کونگ‌فو و شطرنج یاد می‌گیرند و تمام جهان را فتح می‌کنند؛ باید در بازی‌های رایانه‌ای هم در جهان پیشرو باشیم. ما در دانش و فناوری بسیار پیشرفته هستیم، ولی اعتمادبه‌نفس لازم را نداریم. مانند معلمی که می‌ترسد با آزاد شدن کلاس درس، دانش‌آموزان کلاس وی را ترک کرده و به معلمان دیگر مراجعه کنند؛ ما هم می‌ترسیم اگر بازی‌های رایانه‌ای را آزاد کنیم، جوانانمان به بازی‌های غربی روی بیاورند، درحالی‌که در حوزه علمیه، شرکت در کلاس‌ها آزاد است و می‌بینید که همه اساتید، شاگردانی دارند. من با افراط و تفریط موافق نیستم، ولی معتقدم باید از تجربه گذشته پند بگیریم. باید بدانید هرچه را ممنوع کنید، مردم راه استفاده از آن را پیدا می‌کنند. من با ممنوعیت موافق نیستم، مگر در مواردی که جرم وجود دارد.
الزاماتی از قبیل رعایت سن و یا دخترانه و پسرانه بودن بازی و تفکیک جنسیتی را چطور ارزیابی می‌کنید؟
باید مردم را آزاد بگذاریم تا راه خودشان را پیدا کنند. ما باید به نسل جوان اعتماد کنیم. اگر به جوانان حق انتخاب بدهیم، طبیعتاً دخترها به سمت عروسک، عروسی، لباس، دوزندگی و آشپزی می‌روند و پسرها هم به ورزش رزمی و سایر تفریحات پسرانه گرایش پیدا می‌کنند.
به نظر من، بهتر است از همان کودکی انواع بازی را در اختیار کودک قرار دهیم تا با انواع آن آشنا شده و به سمت انتخاب آزاد برود و وقتی بزرگ شد، همه‌چیز را بداند. ما باید به نسل جوان اعتماد کرده و خودمان هم اعتمادبه‌نفس داشته باشیم. البته این کار هزینه دارد، ولی در نهایت نتیجه بهتری می‌دهد.
حاکم اسلامی برای مجرمانه اعلام کردن بازی باید چه پارامترهایی را لحاظ کند؟
به‌طور مثال، آنچه فرهنگ نظام سلطه را به جامعه تحمیل می‌کند یا آمریکا و اسرائیل را مهم جلوه می‌دهد، می‌تواند جرم باشد. ما باید نقشه جامع نرم‌افزاری داشته باشیم و بر اساس آن نقشه، بعضی مصادیق را جرم اعلام کنیم. همان‌طور که در همه کشورها، مصادیق مجرمانه وجود دارد، مثل هولوکاست که نفی آن در کشورهای پیشرفته جرم محسوب می‌شود، ما هم می‌توانیم بازی‌های تروریستی یا تخریبی را جرم اعلام کنیم. البته من با استفاده از کلمه ضاله که مخصوص طلبه‌ها و فقهاست، موافق نیستم و کلمه جرم را ترجیح می‌دهم.
سند ملی بازی‌های رایانه‌ای را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ابتدا سند ملی باید قانونمند شده و قابل‌اجرا شدن باشد. در صورت اجرایی شدن سند، می‌توان از مراجع قانونی مثل قوه قضائیه، پلیس و ارشاد بخواهیم با قاطعیت آن را اجرا کند. حاکمیت باید از این سندها استفاده کند، خلأ قانونی آن را برداشته و موارد جرم را مشخص کند. وقتی موضوعی به‌عنوان جرم شناخته شد، مردم از ترس مجازات، از آن دوری می‌کنند. همان‌طور که به دلیل ترس از پرداخت دیه، بسیاری از جوانان بدون گواهینامه، رانندگی نمی‌کنند. ما باید سند را به قانون تبدیل کنیم تا قابلیت اجراشدن داشته باشد، پس از آن می‌توانیم از حاکمیت بخواهیم مجازاتی را برای مواردی که جرم شناخته‌شده، تعیین کند.
برچسب : بازی پاندای کونگ فو کار حکومت اسلامی و بازی های رایانه ای سند ملی بازی های رایانه ای سید صمصام الدین قوامی فقه و بازی های رایانه ای